Rusçada “sıfat + isim” yapısında sıfat her zaman isimden öncedir. Sıfatın ve ismin bir birine bağlı olduğunu göstermek için onları aynı cinsiyet, hal ve sayı kullanıyorlar (uyum kuralı). Sıfatın yalın halinde sayı ve cins olarak 4 şekli var: eril tekil, dişil tekil, nötr cins tekil ve çoğul. Sözlüklerde sıfatın eril biçimi verilir. Eril şeklinin görebileceğiniz bitimleri:
“-ОЙ” БОЛЬШОЙ - büyük,
“–ЫЙ” НОВЫЙ - yeni,
“–ИЙ” ХОРОШИЙ – iyi.
Eril sıfat direkt eril olan isme eklenebilir:
БОЛЬШОЙ(eril) + ДОМ(eril) = БОЛЬШОЙ ДОМ (büyük ev);
ХОРОШИЙ ЧЕЛОВЕК – iyi insan.
Dişil biçimi oluşturmak için eril bitimini “-АЯ” bitimine değiştirmek lazım.
НОВЫЙ – НОВАЯ (yeni)
İstisna: “-НИЙ” ile biten sıfatlarda “-ИЙ” bitimini “-ЯЯ” bitimi ile değiştirmek lazım.
СИНИЙ – СИНЯЯ (mavi)
ПОСЛЕДНИЙ – ПОСЛЕДНЯЯ (son)
Dişil sıfat dişil isimle beraber kullanılır.
НОВАЯ УЧИТЕЛЬНИЦА – yeni öğretmen(kadın)
СИНЯЯ МАШИНА – mavi araba
Orta cins sıfat: “-ОЕ”, “–ЕЕ”, “–ЬЕ” ile sona erer.
Çoğul sıfat: “-ИЕ”, “-ЫЕ” ile sona erer.
Sıfat bitimlerinin eril, dişil, orta cins ve çoğul biçimlerinde birbirine uyumu.
Eril biçimi Dişil biçimi Orta cins biçimi Çoğul biçimi
-ЫЙ новый -АЯ новая -ОЕ новое -ЫЕ новые
-НИЙ синий -НЯЯ синяя -НЕЕ синее -НИЕ синие
-КИЙ высокий -КАЯ высокая -КОЕ высокое -КИЕ высокие
-ОЙ большой -АЯ большая -ОЕ большое -ЫЕ/-ИЕ большие*
-ИЙ** лисий
-ЬЯ лисья -ЬЕ лисье -ЬИ лисьи
*)“Ш”den sonra “Ы” telaffuz edilir, ama yazılmaz, “И” yazılır.
**)hayvan, kuş filan isimlerinden türenmiş sahipleme sıfatları için.
Örnekler: Красивый – güzel(eril için), красивая – güzel(dişil için), красивое – güzel(orta cins için), красивые – güzel(çoğul için).
Старый кот – eski(yaşlı) kedi
Старая тетрадь – eski defter
Старое пальто – eski palto
Старые люди – yaşlı adamlar
Sıfat cümlede fiilin yerine geliyorsa gene özneye cinsiyet ve sayı olarak uymak zorundadır.
Она красивая. O (kadın) güzeldir.
Он красивый. O (erkek) güzeldir.
Oно новое. O (orta cins bir eşya, mesela, palto) yenidir.
Моя жена красивая. Benim karım güzeldir.
Ты хороший. Sen iyisin (erkeğe).
Ты хорошая. Sen iyisin (kadına).
Вы хорошие дети. Siz iyi çocuklarsınız (çoğul)
Вы красивая. Siz güzelsiniz (saygı ile tek kadına, o yüzden tekil).
Вы хороший врач. Siz iyi bir doktorsunuz (kadına da erkeğe de olabilir, çünkü “врач” hem eril hem dişil olabilir).
Мы умные. Biz akıllıyız.
Они умные. Onlar akıllıdırlar.
Моё новое пальто – benim yeni paltom.(Bu biçim cümlelerde önce zamir, sonra sıfat gelir.)
Sıfatın soru sözcüğü “КАКОЙ” (КАКАЯ, КАКОЕ, КАКИE) – nasıl? ne? ne gibi?
Mesela: Какой он человек? – Nasıl bir adamdır?
Это какая улица? – Bu ne sokak?
Какая книга? Синяя книга. – Nasıl bir kitap? Mavi kitap.
Rusçada renkler isimleri sıfattır. Örneğin: синий (цвет) – mavi (rengi).
Her sıfat gibi çekim yapar.
Sıfatın önüne olumsuz edatı “НЕ” gelebilir. Sıfat anlamını tersine değiştiriyor. Bir ad önünde çoğu zaman edat ve sıfat bitişik yazılır. Ama karşı koyma olayı varsa (mesela sıfattan sonra “A” edatı bulunur), ayrı yazılır.
Некрасивая девушка - güzel olmyan kız
Эта книга не старая, а новая. Bu kitap eski değil, yenidir.
Я не старый. Yaşlı değilim (gencim gibisinden).
5. Adların genetif (tamlayan) hali.
Aşağıdaki tabloda genetif halinin (tekilde) şekillerinin oluşması görebilirsiniz.
Çekim harf değişimleri örnekler istisnalar
1 1)“A” ile biten eril ve dişil sözcükler:
“A” yerine “Ы” gelir Ма’ма – ма’мы
Сестра’ – сестры’
Па’па – па’пы
Ле’на – Ле’ны Ната’ша – Ната’ши (“Ш”, “Щ”, “Ч”den sonra “И” yazılır)
2)“Я” ile biten eril ve dişil sözcükler:
“Я” yerine “И” gelir Дя’дя – дя’ди
Тё’тя – тё’ти
Ка’тя – Ка’ти
3)“KA” ile biten dişil sözcükler:
“A” yerine “И” gelir Ко’шка – ко’шки
Соба’ка – соба’ки
2 1)ünsüzle biten eril ve “O” ile biten orta cins sözcükler:
sonuna/“O” yerine “A” gelir Дом – до’ма
Муж – му’жа
Окно’ – окна’
Стекло’ – стекла’
2)“E” ile biten orta cins ve “Ь” ile biten eril sözcükler:
“E”/“Ь” yerine “Я” gelir Мо’ре – мо’ря
По’ле – по’ля
Конь – коня’
День – дня
3)“ИE” ile biten orta cins sözcükler:
“ИE” yerine “ИЯ” gelir Зда’ние – зда’ния
Созна’ние – созна’ния
4)“МЯ” ile biten orta cins sözcükler:
“МЯ” yerine “МЕНИ” gelir Вре’мя – вре’мени
Пле’мя – пле’мени
3 1)“Ь” ile biten dişil sözcükler:
“Ь” yerine “И” gelir Мышь – мы’ши
Ночь – но’чи Мать – ма’тери
Дочь – до’чери
Rusçada hiç çekimlenmeyen (yani halden hale değişmeyen) sözcükler var. Mesela: пальто – palto, кофе – kahve, шоссе – şöse, – çoğunlukla dile girmiş yabancı sözcükler. “a” ya da “я” ile bitmeyen kadın isimleri ve yabancı kökenli kadın soyadları da çekimlenmez, mesela, Маргарет, Айше, Айгюль, Илькай gibi isimleri ve Кайя, Смит, Руденко, Павлович gibi kadın soyadları her halinde değişmez, ama Fatma gibi isim değişir.
6. Kişi zamirlerinin ve sıfatların genetif hali.
Kişi zamirleri:
Я – меня
Ты – тебя
Мы – нас
Вы – вас
Она – её/неё
Он, оно – его/него
Они – их/них
Kişi zamirinin genetif hali ve iyelik zamirleri karıştırmayın (türkçede onlar aynı); zamirin genetif hali birçok yapılarda kullanılır. 3.şahıs zamirlerin, önünde bir öntakı varsa, başına “H” harfi geliyor, öntakı yoksa, ünlü ile başlayan biçimleri kullanılıyor.
Sıfatları:
şekil son harflerin değişimi örnek, yalın halı örnek, genetif hali
çoğul, dişil, eril ve orta cins -ЫЙ/-ОЕ -ОГО
-АЯ -ОЙ
-ЫЕ -ЫХ новый
новое
новая
новые нового
новой
новых
-НИЙ/-НЕЕ -НЕГО
-НЯЯ -НЕЙ
-НИЕ -НИХ синий
синее
синяя
синие синего
синей
синих
-КИЙ/-КОЕ -КОГО
-КАЯ -КОЙ
-КИЕ -КИХ высокий
высокое
высокая
высокие высокого
высокой
высоких
-ОЙ/-ОЕ -ОГО
-АЯ -ОЙ
-ЫЕ/-ИЕ -ЫХ/-ИХ голубой
голубое
голубая
голубые
большие голубого
голубой
голубых
больших
Sahipleme zamirleri -ИЙ/-ЬЕ -ЬЕГО
-ЬЯ -ЬЕЙ
-ЬИ -ЬИХ лисий
лисье
лисья
лисьи лисьего
лисьей
лисьих
Not. Orta cins ve eril’in “ГО” bitimi “va” olarak okunur. Mesela: высокого – vıso’kava, синего – si’niva, нового – no’vava. “-ОЙ” ile erilde bitenler(örnek – голубо’й, большо’й) hariç bütün bu bitimleri vurgusuz. Çekimlenmede vurgu değişmez.
İyelik zamirlerinin genetif hali.
İyelik zamirleri genetif halinde olan isim ile bağlı iken kendisi genetif haline geçer. Bitimleri sıfatlarınki ile aynı tip. Okunuş özellikleri de aynı:
Sonunda “ГО” vurgu altında “vo” olarak, vurgusuz “va” olarak okunur, mesela, моего – maivo’, твоего – tvaivo’, нашего – na’şiva, вашего – va’şiva.
Yalın hali Eril, orta cins Dişil Çoğul
Я Мой/моё – моего’ Моя – мое’й Мои – мои’х
Ты Твой/твоё – твоего’ Твоя – твое’й Твои – твои’х
Мы Наш/наше – на’шего Наша – на’шей Наши – на’ших
Вы Ваш/ваше – ва’шего Ваша – ва’шей Ваши – ва’ших
Он, оно Его’ Его Его
Она Её’ Её Её
Они Их Их Их
7. “У МЕНЯ ЕСТЬ…/У МЕНЯ НЕТ…” (benim bir şeyim var/yok) yapısı.
“ЕСТЬ” rusçada “var” demektir. Aynı zamanda bu “БЫТЬ”(olmak, varolmak) fiilin şimdiki zamanı. (İkinci anlamı – “yemek” fiilin mastarı.) “НЕТ” hayır ya da yok demektir. “Yok” anlamında halk bazen “НЕ’ТУ” şeklini kullanır (akademik dilinde olmaz).
“У МЕНЯ” bende, üstümde, benim demektir. “МЕНЯ” - “Я” zamirinden genetif hali. “У” bir öntakı, yanında, üstünde anlamı taşır.
Rusçada “benim bir şeyim var” (ya da yok) söylemek için bu yapı kullanılır:
“У” + sahibin adı + ЕСТЬ + eşyanın/kişinin adı
(genetif halinde) (yalın halinde)
“У” + sahibin adı + НЕТ + eşyanın/kişinin adı
(genetif halinde) (genetif halinde)
Örnekler:
У меня есть кошка. – Benim kedim var.
У меня есть сын. – Oğlum var.
У нас есть дом. – Evimiz var.
У Кати есть сестра. – Katya’nın kızkardeşi var.
У меня здесь нет тетради. – Burda defterim yok.
У Ахмеда нет детей. – Ahmed’in çocukları yok.
У вас есть книга? Нет, у меня нет книги. - Kitabınız var mı? Hayır, kitabım yok.
У меня дома есть стол. – Evde masam var.
У меня на работе нет компьютера. – İş yerimde bilgisayar(ım) yok.
Adlara sıfat ya da zamir gelebilir, ve ad genetif halinde ise onlar da genetif halinde oluyor.
Моя сестра – у моей сестры
Красивая девушка – у красивой девушки
У моей сестры есть муж. – Benim kızkardeşimin kocası var.
У Кати нет красного пальто. – Katya’nın kırmızı paltosu yok.
У моего брата нет черной кошки дома. – Kardeşimin evimde siyah kedi(si) yok.
Aynı yapı, burda ya da orda bir şeyin olup olmadığını söylemek için kullanılır.
Здесь есть магазин. – Burda bir mağaza var.
Там нет магазина. – Orda mağaza yok.
Ахмеда здесь нет. - Ahmet burda yok.(ya da sadece “Ахмеда нет” – Ahmed yok, burda isim kesinlikle genetif halinde kalıyor.)
8. “Fatma’nın kardeşi” yapısı.
Türkçede belırtili ad tamlamasını kuran sözcüklerin ikisi de bir ek alıyor. Rusçada ancak onlardan biri değişir(tamlayıcı olan), diğeri(tamlanan) çoğul bitimi almaktan başka hiç bir türlü değişmez. Tanlayıcı genetif halinde olur, yanında bir öntakı yok. Cümlede önce tamlanan, sonra tamlayıcı gelir(türkçenin tersine). Örnekler:
Брат Фатьмы – Fatma’nın kardeşi
Друг Ахмеда – Ahmed’in arkadaşı.
Tamlananın önüne bir zamir ya da bir sıfat gelebilir. O zaman bu zamir veya sıfat genetif halinde olur. Mesela:
Мой брат – моего брата (kardeşimin)
Твоя сестра – твоей сестры (kızkardeşinin)
Брат моей мамы – annemin kardeşi
Муж моей сестры – kız kardeşimin kocası
Сын моего друга – arkadaşımın oğlu
Ахмед – учитель наших детей. – Ahmet çocuklarımızın öğretmenidir.
Чайан – муж моей подруги. – Çayan kız arkadaşımın kocası.
Это жена моего брата. – Bu kardeşimin karısı.
9. İyelik takimi ile bağları aynı tip olan cümleler.
Bu gibi cümlelerde iyelik takımı ile aynı bağlar tipi var. “Öğretmen” yerinde bulunan kelime değişmez, “tarih” ise genetif halinde olur. Örnekler:
История - tarih
Учитель истории – tarih öğretmeni (okulda)
Математика - matematik
Преподаватель математики – matematik öğretmeni
Русский (турецкий) язык – rus (türk) dili
Учительница русского (турецкого) языка – rus (türk) dili öğretmeni
Bağları aynı tip olan cümlecikler:
Студент университета – üniversite öğrencisi
Водитель автобуса – otobüs şoförü
Преподаватель университета – üniversite çğretmeni
Факультет университета – üniversitenin fakültesi
Студент нашего университета üniversitemizin öğrencisi
Наш преподаватель истории – bizim tarih öğretmeni
10. “МЕНЯ ЗОВУТ” yapısı.
Bu yapı, tanışırkem adı söylemek için lazım. Rusçada “benim adım...” yani “моё имя...” gibi bir yapı hemen hemen kullanılmıyor, onun yerine “меня зовут...” yani “bana...(olarak) sesleniyorlar” yapısı var. Burda “меня” sözcüğü belirtme halinde 1.şahıs kişi zamiri (“я”)(kişi zamirleri için belirtme ve genetif hali şekilleri aynı). “Зовут” – “seslenmek” fiilinin şimdiki zamani 3.şahıs çoğul. Türkçeye bu yapı “benim adım” olarak çevrilebilir.
Как тебя зовут? Adın ne?
Меня зовут Айше. Benim adım Ayşe.
Его зовут Мурат. Onun (erkeğin) adı Murat.
Её зовут Катя. Onun (kızın) adı Katya.
Как его зовут? – Мурат. Onun adı nedir? – Murat.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder